از کتاب «غزلیات بیدل» رونمایی شد
مراسم رونمایی کتاب «غزلیات بیدل» با تصحیح سیدمهدی طباطبایی، عضو هیات علمی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی و علیرضا قزوه، در فرهنگستان زبان و ادب فارسی و با حضور محدود استادان و به‌صورت برخط برگزار شد.
دکتر غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، دکتر کاووس حسن‌لی، مدیر مرکز حافظ‌شناسی و استاد دانشگاه شیراز، دکتر محمدرضا ترکی، عضو وابستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی، و محمدکاظم کاظمی، عضو وابستۀ خارجی شورای فرهنگستان زبان و ادب فارسی، درباره بیدل، شاعر سبک هندی، شعر و زبان این شاعرِ اواخر قرن یازدهم و اوایل قرن دوازدهم و اهمیت و دشواری‌های خوانش شعر او صحبت کردند.
در ابتدای این مراسم دکتر حداد عادل، با طرح سؤالی دربارۀ بیدل دهلوی گفت: یکی از نکاتی که در بررسی بیدل و شعر او باید به آن توجه بسیار داشته باشیم طرح این سؤال است که چرا بیدل در ایران قبل از انقلاب اسلامی رواج نداشت و معروف نبود، اما در چهار دهۀ اخیر در ایران شناخته، مطرح و از اشعار او استقبال شده و نسخه‌های متعددی از وی و شرح آثارش به چاپ رسیده است؟
وی افزود: من تلاش کرده‌ام در مقاله‌ای مفصل با عنوان «آشتی با بیدل» در کتاب حدیث سرو و نیلوفر به این سؤال پاسخ دهم. قبل از انقلاب صاحب‌نظران بنام به وجه صعوبت و پیچیدگی شعر بیدل نظر داشتند. برای این افراد و در آن دوران، بیدل مانند قله‌ای بلند می‌نمود که فتح آن دشوار بود. اما بیدلِ بعد از انقلاب، در کنار صعوبت شعر، با نوعی از عظمت و اهمیت جلوه‌گر شده است. از طرفی، شعر فارسی پس از انقلاب اسلامی به قالب و صورت شعر سنتی وفادار ماند؛ زیرا تمایل و گرایشی که از دهه‌های قبل از انقلاب به سمت شعر نو پدیده آمده بود، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، رنگ باخت و شاعران پس از انقلاب عموماً سعی کردند در قالب‌های سنتی شعر بگویند، زیرا شعر را برای عموم جامعه و برای مردم می‌سرودند.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی تأکید کرد: برخلاف شعر نو که بیشتر مناسب جمع روشنفکر بود، شعر سنتی برای عامۀ مردم بود و انقلاب اسلامی ایران، به دلیل خصلت مردمی و توده‌ای بودن نیاز به این سبک (سنتی) داشت. شاعران پس از انقلاب، ضمن تقید به وزن و موسیقی شعر، در معنا، از زبان شعر قاجاری و صفوی فاصله گرفتند. شعر پس از انقلاب تکرار بی روح مضامین گذشته نبود، بلکه شاعران پس از انقلاب دنبال شعر جدیدی بودند که یکی از منابع ایشان شعر بیدل بود و یکی از کسانی که واسط شاعری و شعر بیدل و شاعران دهۀ ۶۰ شد شادروان سهراب سپهری بود. او زبانی را از بیدل الهام گرفت که طرزی نو بود.
وی افزود: از جملۀ نکات دیگر در مورد شعر این شاعر این است که فهم بیدل دشوار است؛ براین اساس بیدل دست‌کم در ایران هرگز شاعر مردم کوچه و بازار نخواهد شد، بلکه شعر او شعری مخصوص اهل ادب و تأمل خواهد بود؛ کسانی که ژرف‌اندیشی در شعر دارند، عاشق او و در اقیانوس شعر او غرق می شوند. درواقع برای فهم شعر بیدل ممارست لازم است و باید از شارحان کمک گرفت و کلیدهای فهم شعر او را باید کشف کرد.
دکتر حداد عادل اظهار داشت: روح شعرِ بیدل عرفان اسلامی است؛ در نتیجه هرکه با عرفان اسلامی آشناتر باشد در فهم شعر بیدل موفق‌تر خواهد بود. من بیدل را مفسر عالم درون انسان می‌دانم که گوهرشناس و معدن‌شناس عالم درون انسان است و کمتر شاعری به چنین جایگاه برجسته‌ای رسیده است. هنر بزرگ بیدل قدرت تخیل اوست. قدرت زبان فارسی در شعر بیدل قابل مشاهده و تصدیق است و این قدرت در گسترش زبان فارسی بسیار موثر بوده است.
کاووس حسن‌لی، دیگر سخنران این نشست، دربارۀ تصحیح جدید غزلیات بیدل بیان کرد: سال‌هاست که محققان و ادبیان منتظر چنین کتابی بوده‌اند و خوشحالیم که امروز مجامع ادبی ما می‌تواند برخوردار از چنین منبعی باشد. این کتاب و این تصحیح بر اساس ۴ نسخه تدوین شده است.
مدیر مرکز حافظ‌شناسی و استاد دانشگاه شیراز با اشاره به برجستگی‌های این کتاب در مقایسه با چاپ‌ها و نسخ قبلی بیدل، آن را منبعی قابل وثوق برای ادیبان، پژوهشگران و علاقمندان به شعر بیدل دهلوی دانست و گفت: در برخی موارد به نظر می‌رسد مشکل از شعر بیدل است (به دلیل سختی‌هایی که خوانش این شعر دارد)، اما وقتی به نسخۀ حاضر نگاه می‌کنیم می‌بینیم تصحیحِ درست و به‌سامان شدن اشعار چگونه باعث خوانش صحیح شده و مشکلات پیشین را رفع کرده است. این چاپ، در مقایسه با کتاب‌های پیشین، بهترین و صحیح‌ترین چاپ از ابیات و اشعار بیدل است.
دکتر محمدرضا ترکی، مدیر گروه ادبیات انقلاب اسلامی فرهنگستان، در سخنانی تصریح کرد: کسانی که کار تخصصی در زمینۀ بیدل داشته‌اند مانند تشنه‌کامانی هستند که این کتاب را چون چشمه‌ای می‌بینند؛ زیرا این کتاب می‌تواند خوانش بیدل را روان‌تر و صحیح‌تر کند.
وی در ادامه افزود: بیدل متأسفانه هنوز جایگاه درخوری در دانشگاه‌های ما ندارد؛ ما کلاً از ۱۳۶ واحد درسی دو واحد سبک هندی، با اشاره‌ای بسیار کوچک به بیدل، برای دانشجویان زبان فارسی داریم که خود این دو واحد برای این در نظر گرفته شده است که به دانشجوی ادبیات اثبات کند این سبک (هندی)، در مقایسه با سبک‌های دیگر، سخت‌تر فهمیده می‌شود. این تلقی رسمی دانشکده‌های ادبیات ماست. قبل از انقلاب قطعاً همین تفکر وجود داشته و امروز اگرچه این رویکرد و نگاه تا حدود زیادی تلطیف شده، همچنان وجود دارد.
این پژوهشگر و شاعر خاطرنشان کرد: متولی شدن فرهنگستان زبان برای این موضوع و توجه به بیدل و به‌صورت کلی دورۀ هندی، هم به‌لحاظ محتوایی و هم از نظر نمادین بسیار مهم است؛ چرا که توجه به سبک و شاعران منزوی شده را نشان می‌دهد.
محمدکاظم کاظمی، شاعر و نویسنده نیز در انتها به موضوع قرائت درست شعر بیدل (به‌عنوان شعری با دشواری‌های خاص، همراه با ترکیب‌سازی‌های خاص) به کمک نقطه‌گذاری و اعراب‌گذاری در کتاب حاضر پرداخت و گفت: بسیار اهمیت دارد که با این شیوۀ مناسب (نقطه‌گذاری و اعراب گذاری) قدرت تأویل شعر را بالا ببریم و خوانش آن را برای مخاطبان صحیح و درست کنیم.
این عضو وابستۀ فرهنگستان زبان و ادب تأکید کرد: پیش‌تر متنی که مرحوم حسن حسینی به‌صورت دکلمه از این متن خوانده است را شنیده‌ام، به‌علاوۀ اینکه تمام متن کتاب حاضر را خوانده‌ام و بر این اساس امروز می‌توانم بگویم گام مؤثری در راستای درست‌خوانی و شناخت شعر بیدل برداشته شده است.
وی در پایان افزود: مصححان در این کتاب کاری ارزشمند و خطیر، با نقطه‌گذاری و اعراب‌گذاری شعر بیدل، برای زبان فارسی انجام داده‌اند که بسیار راهگشاست و ما را از قرائت‌های نادرست بازمی‌دارد.
سیدمهدی طباطبایی و علیرضا قزوه دو سخنور پایانی این مراسم بودند که به اهمیت جایگاه بیدل در ادبیات فارسی، ماهیت کتابِ غزلیات بیدل و ضرورت چنین تصحیحی در راستای شناخت بیدل و اصلاح بدخوانی و بدفهمی اشعار وی پرداختند.
منبع: apll.ir