یادداشت دکتر رسولی به مناسبت روز جهانی زبان عربی
دکتر حجت رسولی، استاد دانشکده ادبیات و علوم انسانی؛ به‌مناسبت 18 دسامبر روز جهانی زبان عربی یادداشتی با عنوان «زبان عربی در جهان عرب امروز» منتشر کرده است که در ادامه می خوانید:
زبان عربی در جهان عرب امروز
تحلیل‌گران مسائل ادبی قصیده مشهور بوی جوی مولیان رودکی پدر شعر فارسی را به عنوان شاهدی بر تاثیر ادبیات بر سیاست و جامعه در نظر می گیرند و اینکه چه میزان یک قطعه ادبی می تواند تاثیر گذار باشد که عزم امیر نصربن احمد؛ پادشاه سامانی با همه اقتدار و شکوه را تحت تاثیر قراردهد وازسخن اولیه خود «مهرگان هری بخوریم و برویم» صرف نظر کند و آنجا که همه درباریان از تغییر نظر پادشاه عاجزاند دست به دامن شاعری نابینا می شوند که به زبان شعر و هنر موسیقی بوی جوی مولیان را بسراید و برعزم جزم امیر سامانی تاثیر بگذارد. متنبی شاعر بزرگ و مشهور ادب عربی آنجا که رقیبان از سر حسادت از وی سعایت کرده و موجت تکدر خاطر سیف‌الدوله از وی شدند در مجلس و در محضر سیف‌الدوله با شاعران و از جمله ابو فراس حمدانی شاعر بزرگ آن روزگار و پسر عم سیف‌الدولة که از قضا سیف‌الدوله خواهر او را نیز به زنی گرفته بود به محاجه بر می‌خیزد و به قدری سیف‌الدوله از او خشمگین می‌شود که دوات را بر سر او می کوبد و شاعر را مجروح می کند ولی سحر کلام متنبی سیف‌الدوله خشمگین را با همه اقتدار چون موم نرم می‌کند آنجا که می سراید «إن کان سرِّکم ماقال حاسدنا فما لجرح اذا أرضاکم ألم» تا جایی که سیف‌الدوله برخواسته پیشانی او را می‌بوسد و به او صله می‌دهد. از این قبیل داستان‌ها در تاثیر شگرف ادبیات بر سیاست فراوان است و در آن تردیدی نیست. اما در مقابل سیاستمداران و دولت‌ها چه میزان بر شعر ادب و شاعران و رونق بازار و تحول و تطور آن تاثیر داشته‌اند. در تاریخ ادبیات عربی از ادبیات عصر عباسی به عنوان ادبیاتی که با تجدید و تحول همراه بوده یاد می‌کنند. هم در این دوران بود که نظریه‌های ادبی از سوی ادیبان و نظریه‌پردازان ارائه شد نظریه‌هایی مانند نظریه نظم عبد القاهر جرجانی که همچنان در مباحث زبان‌شناسی زنده است و هم در این دوران بود که نحویان بزرگ مانند سیبویه و ابن‌جنی و ابوعلی فارسی و لغت شناسان به نام مانند فیروز آبادی و شاعران بزرگی مانند ابو نواس و ابو العتاهیه و ابو تمام و بحتری و متنبی و امثالهم ظهور کردند. از همین دوران به عنوان دوران شکوفایی تمدن اسلامی یاد می‌شود و متنبی حاصل دربار سیف‌الدوله و ابو تمام و بحتری نتیجه روزگار خلفای بزرگی چون هارون‌الرشید بودند که گفته شده می‌گفت :«ای خورشید هرجا که می‌خواهی بتاب که از ملک من بیرون نیست». در واقع دولت‌های بزرگ و ثبات و امنیت ناشی از این دولت‌های مقتدر و یکپارچگی تمدنی بود که در آن دانشمندان و ادیبان و نویسندگان و شاعران بزرگ را نواختند و به دولتی حاکمان و سیاستمداران ادب دوست ادیبان بزرگ ظهور کردند و زبان و ادبیات نیز شکوفا شد. در واقع زبان و ادبیات عربی شکوفایی خود را از جهتی وامدار حاکمان و دربارهای ادیب‌پرورو ثبات و امنیت اجتماعی موجود در تمدن اسلامی بود.
اگر این قاعده بنیادین را بپذیریم که شکوفایی تمدن و ثبات و امنیت و آرامش و آسایش برآمده از دولت‌ها در شکوفایی و رشد زبان و ادبیات مؤثر است و اگر بپذیریم که بستر رشد و شکوفایی زبان و ادب عربی جهان عرب است و مسؤولیت زبان و ادب عربی بر دوش این کشورهای عربی است در این صورت باید ببینیم امروزه دولت‌های حاکم بر جهان عرب در چه وضعی به سر می برند و چه میزان می‌توانند در پیشرفت یا عقب رفت زبان و ادب عربی مؤثر باشند. آنچه امروز در جهان عرب شاهد هستیم جنگ و نابسامانی و بی‌ثباتی است. پادشاهی‌های موروثی و ریاست‌جمهوری‌های مادام‌العمر که از جایگاه اسلاف خود که داعیه رهبری جهان عرب را داشتند تنزل کرده؛ به چهار دیواری سرزمینی خود یا گذران و روزمرگی رضایت داده اند ولی با همه این حال عروبت را همچنان وجه مشترک خود می‌دانند و بدان می بالند وحلقه وصل میان خود را زبان عربی می‌دانند. هرچند برخی ادب دوستان و نویسندگان این روزگار بی‌توقع و با دست خالی و از سر مسؤولیت‌شناسی چراغ زبان و ادب عربی را روشن نگه داشته‌اند اما همینان نیز بر خلاف پیشینیان که خود در حوزه زبان و ادب مبدع ونظریه پرداز بودند؛ یا همچنان ازاندوخته های پیشین و یافته‌ها و میراث گران‌بهای گذشتگان بهره می‌برند یا چشم به دنیای غرب دوخته و عمدتاً نظریه‌های غربی را به جا یا نابه جا الگوی فعالیت‌های خود قرارمی دهند. به‌رغم این تلاش‌ها بر اثر شرایط حاکم بر جهان عرب زبان و ادب عربی روزگار چندان خوشی را سپری نمی کند و بی‌تردید یکی از علل عمده آن اوضاع نابسامان جهان عرب است که تا به سامان نرسد زبان و ادب عربی نیز سامانی نخواهد داشت.