یادداشت دکتر داورانی به‌مناسبت روز مبـارزه با سـلاح‌های شیمیایی و میکروبی

دکتر سید سعید سیدحسینی داورانی، رئیس دانشکده علوم شیمی و نفت؛ یادداشتی به مناسبت 8 تیرماه، روز مبارزه با سلاح های شیمیایی و میکروبی منتشر کرده که در زیر می‌خوانید:

بسمه تعالــی

در جنگ تحمیلی هشت ساله عراق علیه ایران، این کشور بارها و در مقاطعی که در برخی جبهه‌های نبرد در آستانه شکست قرار می‌گرفت از سلاح‌های شیمیایی علیه ایران استفاده می‌نمود ولی گسترده‌ترین استفاده رژیم دیکتاتور فاسد و سفاک صدام حسین از سلاح‌های شیمیایی، در روز هفتم تیرماه سال 1366 در بمباران شیمیایی شهر سردشت و متعاقب آن در بیست و پنجم اسفند سال 1366 در بمباران شیمیایی شهر حلبچه عراق صورت گرفت که مورد اخیر به خشن‌ترین نسل‌کشی تاریخ معروف شده است.

پس از این وقایع شهر سردشت نخستین شهر قربانی جنگ‌افزارهای شیمیایی لقب گرفت و روز هشتم تیرماه روز مبارزه با سلاح‌های شیمیایی و میکروبی نامیده شد.

سلاح شیمیایی چیست؟

سلاح شیمیایی((Chemical Weapon, CW به مهماتی اطلاق می‌شود که در آن از فرمولاسیون‌های خاصی از مواد شیمیایی برای کشتن یا آسیب‌رساندن به انسان استفاده می‌شود. بر اساس اعلام سازمان منع سلاح‌های شیمیایی (Organization for the Prohibition of Chemical Weapons, OPCW)  هر ماده شیمیایی سمی یا پیش‌ساز آن که می تواند با عملکرد شیمیایی خود باعث مرگ، ناتوانی موقت یا دائم و سوزش و صدمه دیدن اعضای بدن شود، حتی اگر به شکل مهمات در نیامده باشد، نیز سلاح شیمیایی محسوب می‌گردد. سلاح‌های شیمیایی در دسته‌بندی سلاح‌های کشتار جمعیWeapon of Mass Destruction (WMD) قرار می‌گیرد. در اصطلاح نظامی نیز به سلاح های بیولوژیک، هسته‌ای و شیمیایی (Nuclear, Biologic, Chemical, NBC) و همچنین سلاح‌های رادیولوژیک و لیزری، سلاح های کشتار جمعی گفته می‌شود.

تاریخچه سلاح های شیمیایی

هر چند در جنگ‌های باستانی مواد کشنده سمی برای از پا درآوردن دشمن استفاده می‌شدند ولی برای اولین باز در سال 1763 در آمریکا از سلاح‌های شیمیایی برای کشتار سرخپوستان به صورت گسترده استفاده شد ولی استفاده  وسیع از سلاح‌های شیمیایی به شکل مدرن آن در جنگ اول جهانی انجام شد. در سال 1915 میلادی (جنگ جهانی اول) سلاح شیمیایی از طرف نیروهای آلمانی به کار گرفته شد و در 22 آوریل 1915 حدود 5000 نفر از سربازان انگلیسی و فرانسوی با استفاده از سلاح های شیمیایی توسط آلمان‌ها کشته شدند و در حقیقت در این روز جنگ شیمیایی در جهان متولد شد. آلمان ها درطول جنگ جهانی دوم نیز، انسانهای زیادی را با به کارگیری هیدروژن سیانید (با نام تجاریZyklon B )  ) کشتند. انگلیسی‌ها در سال 1951 میلادی از ماده شیمیایی فیتوتوکسین(Phito toxin)  علیه استقلال‌طلبان مالایا استفاده کردند. بعدها آمریکا در جنگ‌های ویتنام، کامبوج و لائوس از مواد شیمیایی و میکروبی استفاده نمود و همانگونه که در ابتدا گفته شد رژیم بعث عراق هم به طور گسترده از سلاح‌های شیمیایی در جنگ علیه ایران استفاده نمود. در سلاح‌های اخیر هم در سوریه از سلاح‌های شیمیایی استفاده شده است که شورشیان و دولت سوریه یکدیگر را به استفاده از این سلاح‌های متهم می‌کنند. ضمناً اخیراً در کنترل شورش‌ها و سرکوب مخالفین از اسپری فلفل که یک عامل شیمیایی است، استفاده می‌شود که استفاده از این عامل شیمیایی مجاز شمرده می‌شود.

منع استفاده از سلاح های شیمیایی

در سال 1675 نخستین قرارداد برای محدودسازی استفاده از سلاح‌های شیمیایی بین فرانسه و آلمان منعقد شد و دویست سال بعد در سال 1874 کنوانسیون بروکسل درباره حقوق و قوانین جنگ کاربرد سلاح‌های سمی(شیمیایی) و مواردی که باعث مصدومیت و رنج غیر معمول انسان می‌شود را ممنوع اعلام کرد.

در سال1907 یک معاهده بین‌المللی که از نظر حقوقی تعهدآور بود در خصوص ممنوعیت استفاده از مواد سمی و شیمیایی در لاهه تنظیم شد اما با شروع جنگ جهانی اول، کنوانسیون 1907 نتوانست از استفاده از سلاح‌های شیمیایی ممانعت به‌عمل آورد. اثرات وحشتناک استفاده از سلاح‌های شیمیایی در جنگ جهانی اول منجر به انعقاد پروتکل 1925 ژنو شد که به موجب آن استفاده از گازهای سمی و خفه کننده در جنگ‌ها ممنوع می‌شد.

در سال 1972 معاهده‌ای به امضاء رسید که به موجب آن دولت‌های امضاء کننده متعهد شدند که تحت هیچ شرایطی جنگ افزارهای بیولوژیکی را فرآوری و انبار نکنند و از گسترش آن خودداری کنند.

در سال 1992 کنفرانس خلع سلاح‌های شیمیایی پیش‌نویس طرح کنوانسیون بازداری از جنگ‌افزارهای شیمیایی را تهیه نمود و به سازمان ملل متحد تقدیم کرد که این طرح در 24 ماده و سه پیوست در دسامبر1992 با اجماع به تصویب رسید و از 29 آوریل 1997 لازم‌الاجرا شد.

علیرغم اینکه معاهده‌های بین‌المللی تولید و استفاده از سلاح‌های شیمیایی و میکروبی (بیولوژیک) را منع نموده و استفاده آن‌ها را موجب پیگرد بین‌المللی می‌دانند ولی متاسفانه مثل بسیاری از قوانین بین‌المللی دیگر، این معاهده‌ها هم به خوبی اجرا نمی‌شود و متاسفانه گه‌گاه خبر استفاده غیرقانونی از این سلاح‌ها توسط برخی دولت‌ها یا معارضین آن ها به گوش می‌رسد.

بدان امید که دیگر بشر و جامعه جهانی نه تنها شاهد استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی نباشد بلکه سایه منفور جنگ، خونریزی و استفاده از هر نوع سلاحی توسط بشر علیه هم نوع خود از دنیا رخت بربندد.