گزارش همایش بین‌المللی بزرگداشت حکیم خواجه نصیرالدین طوسی در دانشگاه شهیدبهشتی
همایش بین‌المللی بزرگداشت حکیم خواجه نصیرالدین طوسی روز پنجشنبه پنجم اسفندماه ۱۴۰۰ مقارن با روز مهندس و ۸۲۱امین سالروز تولد خواجه نصیرالدین طوسی با حضور دکتر سعدالله نصیری قیداری، رئیس دانشگاه شهید بهشتی و سخنرانی مجازی دکتر علی خیرالدین، معاون فناوری و نوآوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دکتر مهدی محقق، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی و ارائه مقالات و سخنرانی جمعی از محققان و اعضاء هیأت علمی دانشگاههای سراسر کشور، از سوی دانشکده مهندسی مکانیک و انرژی دانشگاه شهید بهشتی گزار شد.
به گزارش روابط عمومی دانشگاه، دکتر سعدالله نصیری قیداری، با اشاره به جایگاه مهم خواجه نصیرالدین طوسی در تاریخ علمی کشور اظهار داشت: خواجه نصیرالدین طوسی نقش بسیار برجسته‌ای داشت؛ چرا که یک سیاستمدار بود، علم، فناوری، ریاضیات، نجوم، فلسفه و دیگر شاخه‌های علم زمان خود را درک می‌کرد و تاثیر خود را در این حوزه‌ها گذاشت. ما بر آن شدیم که در چنین روزی از بزرگمردی که در فهرست مشاهیر جهانی ثبت شده و به عنوان یکی از بزرگان علم و فناوری کشور تاثیرگذار بوده و آینده علم و فناوری را رقم زده است یاد کنیم.
وی افزود: برای بنده بسیار ارزشمند است در روزگار مرارت پس از حمله مغول، خواجه نصیرالدین طوسی چنان نفوذی در دربار هلاکو داشت که توانست یکی از بزرگترین سازه‌های تاریخ نجوم ایران یعنی رصدخانه مراغه را با گرفتن بودجه از او فراهم کند.
وی تاکید کرد: بنده افتخار می‌کنم که در تاریخ کشورم مردی را داشته باشم که بتواند در آن روزگار و در آن شرایط اقتصادی و سیاسی و نظامی تا این اندازه در حوزه‌های مختلف علم و دانش تاثیرگذار باشد و دولتمردان و سیاست‌گذاران علم و فناوری باید از این بزرگمرد تاریخ ایران درس بگیرند؛ آنان در روزگاری که پرچم علم به دست مقام معظم رهبری است که می‌فرمایند: «تا نفس دارم از علم و نخبگان حمایت خواهم کرد.» باید در برنامه‌ریزی‌ها و تخصیص بودجه‌ها به گونه‌ای عمل کنند که آیندگان بتوانند بین ما و خواجه نصیر قضاوت کنند که ما در چه زمانه‌ای می‌زیستیم و چه کرده‌ایم و او در چه زمانه‌ای می‌زیسته و چه کرده است.
بکوشیم خواجه نصیرها بار دیگر در ایران پرورش یابند
رئیس دانشگاه شهیدبهشتی با اشاره به پیشینه تاریخی کشور در نشر علم کشور گفت: ایران کشور تمدن‌سازی است و بنده فراموش نمی‌کنم سال ۲۰۱۷ که دبیر کل کمیسیون ملی یونسکو بودم حدود ۲۰۰ کشور در کنفرانس یونسکو، به اتفاق تصویب کردند که ایرانیان سازنده اولین دانشگاه جهان یعنی دانشگاه جندی‌شاپور بوده‌اند و ۱۷۵۰ سال پیش آن را بنا نهاده‌اند. در حالی که تا آن زمان گمان می‌شد دانشگاه بولونیا قدیمی‌ترین دانشگاه جهان است.
وی در ادامه تاکید کرد: در این کشور استعدادهای فراوانی وجود دارد که برای شکوفایی نیاز به باغبانان توانمندی دارند تا بار دیگر دانشمندانی چون ابن سینا، زکریای رازی و خواجه نصیرالدین طوسی در ایران ظهور کنند؛ بنابراین ما به هر نحوی که مقدور است باید برای توسعه استعدادهای جوانان این کشور برنامه‌ریزی و هزینه کنیم.
دکتر نصیری در بخش دیگری از سخنان خود با تاکید بر اهمیت علوم پایه در پرورش فناوری خاطرنشان کرد: سال جاری سال جهانی علوم پایه است و به این مناسبت به یاد بیاوریم که خواجه نصیرالدین طوسی، نجوم، ریاضیات و دیگر حوزه‌های علوم پایه و همچنین فناوری‌هایی مانند رصدخانه مراغه را تقویت کرده و نشان داده است که اگر می‌خواهیم علم و دانش پیشرفت کند باید زیرساختارهای آن را فراهم کنیم و نباید گمان کنیم علوم پایه به فناوری منجر نمی‌شود. رصدخانه مراغه ۳۰۰ سال بزرگترین رصدخانه جهان و الگوی رصدخانه‌های بعدی سمرقند، جیپور هند، رصدخانه قدیمی پکن، رصدخانه تیکوبراهه در دانمارک و رصدخانه تقی الدین در ترکیه بود.
وی از برگزاری مراسم سال جهانی علوم پایه در دانشگاه شهید بهشتی خبر داد و افزود: ۱۷ اسفند سال جاری مراسم افتتاحیه سال جهانی علوم پایه را با حضور ریاست محترم جمهوری یا معاون ایشان، جناب آقای دکتر مخبر، وزرای محترم علوم، بهداشت، آموزش و پرورش و دیگر مسئولان، دانشمندان و استادان و دانشجویان برگزار خواهیم کرد و آئین فعلی مطلعی برای مراسم مذکور است.
توجه بیشتر به اصطلاح شناسی علمی در آثار طوسی ضروری است
در ادامه مراسم، متن بیانیه دکتر علی اکبر ولایتی، رئیس کمیته فرهنگ و تمدن اسلام و ایران شورای عالی انقلاب فرهنگی که در آن به کارهای علمی خواجه نصیرالدین طوسی و اهمیت آن‌ها و همچنین لزوم توجه بیشتر به جوانب ناشناخته کارهای او پرداخته شده بود، توسط آقای دکتر رهی قرائت شد. بخشی از این بیانیه به شرح زیر است:
این گردهمایی بنا بر پیشنهاد کمیته فرهنگ و تمدن اسلام و ایران شورای عالی انقلاب فرهنگی و به مناسبت فرارسیدن ۸۲۰ امین سالروز تولد آن دانشی مرد بزرگ ]خواجه نصیرالدین طوسی[، ابتدا قرار بود سال ۹۹ برپا شود؛ اما بروز همه گیری بیماری کرونا باعث شد تا در این بزرگداشت تاخیر شود. بنا براین اگرچه اکنون ۸۲۰امین سالروز تولد خواجه نصیرالدین طوسی گذشته است؛ اما این شخصیت آنقدر عزیز و البته آنقدر گرانقدر است که هر زمانی برای برگزاری هر بزرگداشتی برای او مبارک و فرخنده خواهد بود.
در این بین اینجانب باید از اولیای دانشگاه شهیدبهشتی و همچنین آقای دکتر نصیری قیداری، ریاست محترم دانشگاه که به ندای کمیته فرهنگ و تمدن اسلام و ایران شورای عالی انقلاب فرهنگی لبیک گفته و دست اندرکار برپایی این گردهمایی شدند نهایت تشکر را به عمل آورم. مجموعه کتاب‌ها، مقالات، پایان نامه‌ها و روی هم رفته ادبیات علمی که در رشته‌های مختلف درباره این دانشی مرد بزرگ ایران و اسلام طی سالیان گذشته نوشته شده، البته چشم‌گیر و قابل توجه است؛ اما ناظر به گستردگی فراخناک و حیطه اعجاب انگیز عرصه‌های دانشی که طوسی به آن‌ها پرداخته باید بارها و بارها و بیشتر و بیشتر از آنچه تاکنون به آن پرداخته و نوشته شده است درباره او دانش جدید تولید شود.
وقتی به جنبه‌های علمی و فکری که طوسی به آن‌ها پرداخته و در آن زمینه‌ها کتاب نوشته است نگاه می‌کنم، جز اینکه او را مردی جهانی و تاثیرگذار در تکوین دانش جهان می‌شماریم، چیز دیگری به قلمم نمی‌رود.
عرصه مورد توجه طوسی جنبه‌های مختلفی اعم از علوم دینی، علوم طبیعی و البته علوم دقیق را شامل می‌شود و البته که چقدر عجیب است که او در همه این زمینه‌ها به اوج رسیده است. دستاوردهای او در فقه و اصول و کلام و ریاضی و عرصه‌های دیگر همگی نشان می‌دهند با دانشی مردی روبرو هستیم که در هر زمینه‌ای دست به قلم برده در آن به غور و بررسی پرداخته، منابع پیش از خود را با دقتی اعجاب انگیز خوانده، بازنویسی کرده، از نگاه انتقادی خود گذرانده و در نهایت دانشی جدید در آن زمینه تولید کرده است و مگر این همان چیزی نیست که ما امروز ۸ قرن پس از تولد او در دانشمندان خود جستجو می‌کنیم. در کنار همه این موارد در دوران پرفراز و فرود تازش مغول به ایران و در دوره‌ای که آتش و خون تمام مرزهای ایران و بخش مهمی از جغرافیای عالم اسلام را فرا گرفته بود این خواجه نصیرالدین طوسی است که می‌کوشد از هر طریق ممکن به بازسازی ساختار جامعه علمی کشور ایران بپردازد. آیا می‌توان بر کوشش‌های او در تاسیس مکتب نجومی مراغه و راه‌اندازی رصدخانه مراغه قیمتی گذاشت؟ آیا بازی تاریخ است یا کوشش رادمردی آزاده که در همان قرنی که تازش مغول به ایران اتفاق افتاد، یکی از مهم‌ترین رصدخانه‌های ایران و اسلام نیز پایه‌گذاری شد؟ البته تاسیس مکتب مراغه و پیدایش رصدخانه مراغه یکی از ده‌ها دستاوردی است که در کارنامه علمی درخشان جناب خواجه نصیرالدین طوسی وجود دارد.
یکی از کتاب‌های جناب طوسی، رساله‌ی جالب؛ اما کم حجم «تجرید الاعتقاد» او است. رساله‌ای درباره اعتقاد شیعه اثنی عشری. جالب است بدانیم قرن‌ها بعد وقتی دولت عثمانی در سرزمین آناتولی پدید آمد، رتبه علمی علما و حتی شیخ‌الاسلام عثمانی بر اساس مطالعه چند کتاب از جمله همین رساله سنجیده می‌شد. گفتنی درباره جناب طوسی بسیار است و وقت کم، بر همین اساس است که برپایی گردهمایی‌هایی از این نوع را باید به فال نیک گرفت. گردهمایی‌هایی که در آن به تفصیل و بر اساس رویکرد حرفه‌ای و تخصصی تنها به چند بخش مختلف از جنبه‌های گوناگون دانشمندان مختلف و از میان جناب طوسی باید پرداخت تا بتوان در آن عرصه‌ها به دانش عمیقی رسید.
یکی از موضوعاتی که امیدوار هستم در گردهمایی‌هایی از این دست به بحث گذاشته شده و منتج به نتیجه شود، پرداختن به حوزه‌هایی تخصصی برای رسیدن به پیشنهادهایی برای تولید دانش در آینده است. به طور مشخص و با عنایت به این موضوع که گردهم‌آیی امروز به تحلیل شخصیت علمی جناب طوسی اختصاص دارد، آرزو می‌کنم موضوع اصطلاح شناسی علمی در آثار طوسی مورد توجه خاص قرار گرفته و البته این بحث‌ها انگیزه‌ای شود تا اصطلاح نامه تخصصی طوسی همانند چند اصطلاح نامه تخصصی که برای چند دانشمند دیگر تمدن اسلامی تهیه شده است نیز تهیه شده و طی سالیان نزدیک به چاپ برسد.
آیا می‌توان درباره طوسی سخن گفت و به دشمنی‌هایی که با او شده نپرداخت؟ به نظر اینجانب یکی از راه‌های داوری درباره دانش طوسی، بررسی اهانت‌هایی است که از جمله به وسیله طیفی از نویسندگان اهل سنت به او شده است. فهرستی که از ابن تیمیه شروع شده و به ابن قیم الجوزیه و ابن عماد و در نهایت به کتاب شذرات الذهب می‌رسد. علت این عنادورزی‌ها چیست؟ جز بزرگی و دانش وسیع این دانشمند بزرگ شیعی؟
یک بار دیگر ضمن تشکر از همه دست اندرکاران و برگزارکنندگان این همایش، برای همه کسانی که در این رخداد علمی شرکت کرده‌اند از خداوند بزرگ تندرستی و پیشرفت در کارهای علمی خواهانم.
رصدخانه ملی ایران به همت مهندسان ایرانی در حال احداث است
علی خیرالدین معاون فناوری و نوآوری وزارت علوم، از احداث رصدخانه ملی ایران خبر داد و گفت: خوشبختانه رصدخانه ملی ایران به همت مهندسین ایرانی در حال احداث است و کار آن تقریباً به اتمام رسیده است. این رصدخانه ویژگی‌های پیشرفته‌ای دارد و بزرگترین طرح کلان ملی نوآورانه در حوزه علوم پایه به شمار می‌رود که طراحی پایه تا ساخت آن در داخل کشور و توسط نیروهای داخلی انجام شده و فناوری در آن بومی سازی شده است.
وی در بخش دیگری از سخنان خود تاکید کرد: مهندسان ایرانی علی‌رغم درآمد بسیار پایین خود که جایگاه ۹۶ را در دنیا به خود اختصاص می‌دهد، کارهای بسیار گسترده و پیشرفته‌ای مانند ساخت برج میلاد که پنجمین برج بلند دنیا و دارای یکی از سازه‌های بلند دنیا است انجام داده‌اند که جای قدردانی دارد.
وی در توضیح اهداف و وظایف معاونت فناوری و نوآوری وزارت علوم که به تازگی تاسیس شده است گفت: نام وزارت فرهنگ و آموزش عالی سال ۸۳ به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تغییر کرد؛ اما در حوزه فناوری کمتر سرمایه‌گذاری شد. با روی کار آمدن دولت جدید و تاکید وزیر محترم علوم، معاونت فناوری و نوآوری وزارت علوم با هدف اصلی شناخت و بهبود شاخص‌های فناوری و نوآوری به ویژه در حوزه مهندسی و همچنین تحقق اهداف بالادستی و مطالبات مجلس از وزارت علوم در کشور شکل گرفت.
وی افزود: بسترسازی برای فعالیت نخبگان، ایجاد گفتمان فناوری و نوآوری و تکمیل اکوسیستم فناوری و نوآوری، از دیگر اهداف این معاونت هستند. حمایت از واحدهای فناور، مراکز رشد، شبکه‌سازی با بازیگران کلیدی داخلی و خارجی، حمایت و تسهیل فرایند گذار به دانشگاههای کارآفرین و جامعه محور، ماموریت محورگرا کردن پارک‌های علم و فناوری، رصد و پایش فعالیت‌های فناورانه و نوآوری دانشگاه‌ها و پارک‌های فناوری در حوزه فناوری و نوآوری از جمله برنامه‌های ما است.
دکتر خیرالدین در توضیح اقدامات انجام شده در راستای اهداف معاونت فناوری و نوآوری وزارت علوم گفت: در این راستا، تعامل بین دانشگاه‌ها با صنعت و پارک‌های فناوری، تقویت پارک‌های علم و فناوری، صادرات و تعاملات بین‌المللی، اصلاح آئین نامه‌های ارتقاء و پایه‌های تشویقی و تصویب آئین نامه مدیریت دانشگاه‌ها انجا شده است. علاوه بر این در وزارت علوم، نظام ایده‌ها و نیازها «نان» شکل گرفته،اتاق‌های فکر با ۳۰۰ نخبه ایجاد شده‌اند و تخصیص گرنت فناوری در حال پیگیری است.
وی ادامه داد: با فعالیت‌های گسترده وزارت علوم و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، زیست‌بوم فناوری و نوآوری که پیشران اقتصاد دانش بنیان است تکمیل شده است که ضمن صیانت، باید با بهره‌وری بالاتر از آن استفاده شود. در حال حاضر ۴۹ پارک و ۳ پردیس علم و فناوری، ۲۲۰ مرکز رشد، ۱۰۷۰۰ واحد فناور، ۶۷۰۰ شرکت دانش بنیان که حدود ۱۶۶۰ عدد از آن‌ها در پارک‌ها و مراکز رشد مستقر هستند و علاوه بر آن ۱۱ پارک دانشگاهی داریم که پارک علم و فناوری دانشگاه شهیدبهشتی یکی از آنهاست.
معاون فناوری و نوآوری وزارت علوم در پایان تصریح کرد: تحقیقات بنیادی و کاربردی از تیآرال (سطح آمادگی فناوری) یک که در آن ایده ایجاد می‌شود تا تیآرال ۴ و ۵ که در آن نمونه در آزمایشگاه ساخته می‌شود، مد نظر مراکز رشد، نوآوری، دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها هستند و زمانی که نمونه در محیط واقعی ساخته شد و در مرحله تولید انبوه قرار گرفت شرکت‌های دانش بنیان وارد کار می‌شوند و می‌توانند در پارک‌های علم و فناوری و شهرک‌های صنعتی فعالیت کنند. تاکید ما این است که دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها روی تی‌آرال‌های پایین تمرکز بیشتری داشته باشند تا زایش فناوری و نوآوری در کشور اتفاق بیفتد.
هنوز آثار خواجه نصیرالدین طوسی به طور کامل ترجمه نشده‌اند
در ادامه مراسم، کلیپی از دکتر مهدی محقق، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی در باب معرفی آثار خواجه نصیرالدین طوسی پخش شد.
وی در توصیف این دانشمند ایرانی گفت: خواجه نصیرالدین طوسی را می‌توان از جمله دانشمندانی برشمرد که در رشته‌های مختلف علوم و فنون زمان خود مهارت و تسلط کاملی بر فلسفه داشته که کتاب شرح اشارات و تنبیهات ابن‌سینا نشانه کوشش او در علم فلسفه است. او مبانی علم اخلاق را چه اخلاق دینی، چه اخلاق فلسفی در کتاب اخلاق ناصری که به زبان فارسی است آورده و اساس الاقتباس را در زمینه منطق نگاشته است.
وی افزود: دانشمندان زیادی از نقاط مختلف دنیا در رصدخانه مراغه با خواجه نصیرالدین طوسی همکاری داشته‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به دانشمندی به نام «عرضی دمشقی» اشاره کرد که کتابی به نام کتاب الارصاد از او باقی مانده است و در آن درباره ابزار و آلات رصدخانه یک به یک شرح و توضیح داده است.
دکتر مهدی محقق در پایان تاکید کرد: امیدوارم دولتمردان کشور ما توجه داشته باشند آثار خواجه نصیرالدین طوسی هنوز به طور کامل ترجمه نشده‌اند؛ بنابراین ضروری است در این زمینه تحقیق کرده و آثار این اندیشمند را ترجمه کنند تا جهانیان از آن‌ها استفاده کنند.
در ادامه جورج صلیبا استاد علوم عربی و اسلامی مقیم آمریکا که به صورت مجازی در این بزرگداشت شرکت کرده بود، در سخنرانی با عنوان «نوآوری‌های اخترشناسانه طوسی و اهمیت آن‌ها در تاریخ علم اروپا» به ارائه مقاله‌ای درباره یکی از کارهای خواجه نصیرالدین طوسی به نام «تحریر المجسطی» که خطاهای اخترشناسی یونانی را برطرف کرده بود و بیان ایده طوسی در کارهای کوپرنیک که بعدها گالیله نیز از آن الهام گرفته است پرداخت.
