یادداشت ویژه دکتر پیرانی به مناسبت 25 اسفندماه "روز پروین اعتصامی"
دکتر منصور پیرانی، استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی به مناسبت 25 اسفندماه روز "پروین اعتصامی"، یادداشتی منتشر کرده است که در ادامه می‌خوانید:
بسمه تعالی
یادداشت به مناسبت روز پروین اعتصامی
رخشنده اعتصامی معروف به پروین اعتصامی، در 25 اسفند 1285 در تبریز زاده شد و در فروردین 1320 (March 17, 1907ـ April 4, 1941) درگذشت. بی هیچ اغراق و مبالغه ای او در میان بزرگان ادب فارسی ـ با قدمتی چندهزار ساله ـ جایگاه و پایگاه مناسب هنری خود را یافته ونامش در کنار نام بزرگان نقش بسته است. پروین با عمری کوتاه(34 سال عمر) در خانواده ای دانش دوست در معاشرت با بزرگانی مانند ملک الشعراء بهار، مراحل و مدارج بلند سخنوری و شاعری را پیمود و توانست نام خود را درمیان نام آوران ماندگار کند، گوهری تابنده که از روزگار طلوع و تولدش همچنان پرفروغ در آسمان شعر و ادب ایران زمین می‌درخشد.
در این مدت حدود یک قرنی که از روزگار او می گذرد شعر و شخصیت پروین از جهات و جوانب گوناگون نقد و بررسی شده و می‌شود در این میان گروهی در ستایشِ شعر و شخصیت او اغراق کرده، راه افراط پیش گرفته اند و گروهی در عین اذعان به پایگاه بلند شاعری، به جهت ابتکار، خلاقیّت و تغییر در سبک و سنت و زبان شعری، تیغ تیز نقد بر او برکشیده اند.
از جهت محتوا شعر پروین عمدتا شاملِ مضامین و مسائلی است مانند: «در ستایش خرد، کار و تلاش و کوشش برای ساختن و سازندگی، تکیه بر عملِ خود (به جای حواله دادن امور و وقایع به عوامل و عناصر دیگر)، قناعت(استفادۀ درست)، فضایل و کمالات اخلاقی و انسانی مانند صبر و رضا، خدمت به خلق، مضامین عارفانه، جبرگرایی و تسلیم در برابر تقدیر و سرنوشت، همدلی و همگرایی، نکوهش رذایل، پرهیز از غرور و جهل و کم کاری و سهل انگاری، ضعف و پیری و ناپایداری جهان، فقر و توانگری، دیدن سزای عمل درهمین جهان، خامی و بی تجربگی در برابر پختگی و کارآزمودگی، نقد شاه و اغنیا و نکوهش سلطانی که نسبت به رعیت خود کم توجه باشد، دردِ یتمی، ، حق گویی و حقیقت جویی، باور به لطف حق».
پروین در غالب اشعارش شاعری اخلاق مدار و اخلاق گراست و مضامین شعری او مسائل اخلاقی، تربیتی، حکمی و انتقادی ـ اجتماعی را در برمی گیرد. قطعاتی مانند «گنج ایمن، ای رنجبر، مناظره دو قطره خون، گرگ و شبان» نمونه هایی از اشعار انتقادی ـ اجتماعی او هستند. پروین دراین دست از اشعار خود معمولا از مسائلی سخن می گوید که در طول حیات اقوام و ملل مختلف بوده و بخشی از تجارب زیستۀ بشر است و معمولا مسائل، موضوعات و شخصیت¬هایی که برای اشعارش انتخاب می کند بی زمان و بی مکان و به تعبیری همه زمانی و همه مکانی هستند و صرفا محدود و منحصر به چهره ها، مسائل و شخصیت های روزگار خود شاعر نمی شوند چهره ها و موضوعات و شخصیت هایی مانند: امیر و وزیر و یتیم و پیرزن و شاه و گدا و مسائلی مانند: طمع به مال خلق الله، بی اعتنایی به سرنوشت دیگران، اهمیت نوع دوستی، نکوهش اجحاف و بی مسئولیتی، و ... .
زبان پروین در اشعارش زبانی ساده، لطیف آمیخته با اندرزهای مادرانه است و از آنجا که دردمندانه، دغدغه های انسانی خود را به زبان هنری بیان می کند احساسات مادران را به خاطر می آورد که از سر درد و خیرخواهی در جست و جوی سعادت، سلامت و آسایش فرزند خویش هستند، پروین غالبا سخن در پردۀ ادب و انسانیت پیچیده، همه جا تقوی و پاکدامنی و فضیلت را رعایت کرده¬است.
می توان گفت که رهیافت پروین در شیوۀ هنری و جهان بینی او همان شیوۀ قدمایی بود که در آثاری مانند کلیله و دمنه و بوستان سعدی و برخی تمثیل ها و حکایات در آثار ادبی فاخر پیشینیان (ناصرخسرو، سنایی، عطار، مولوی و نظامی) بازتاب دارد و پروین آن را در قالبی مناسب و متناسب با روزگار خود عرضه کرده است:
روزي گـذشت پادشهــي از گــذرگهـــي فرياد شـــوق بر سر هر کوي و بام خاست
پرسيد زان ميانه يکـــــي کودک يتيـــم کاين تابناک چيست که بر تاج پادشاست؟
آن يک جواب داد چه دانيم ما که چيست؟ پيداست آنقـدر که متاعــــي گرانبهاست
نزديــک رفت پيرزنـــي کوژپشت و گفـت اين اشک ديــده من و خون دل شماست
ما را به رخت و چــوب شبانـي فريفته است اين گرگ سالهاسـت که با گلـه آشناست
آن پارسا که ده خرد و ملک، رهــزن اسـت آن پادشاه که مال رعيــت خورد گداست
بر قطـــــرۀ ســرشک يتيمان نظاره کـــن تا بنگــري که روشني گوهـر از کجاست
پروين، به کجروان سخن از راستي چه سود کو آنچنان کسي که نرنجد ز حرف راست